بیماری گواتر یک توده در اثر تورم تیروئید در جلوی گردن است. این عارضه در نتیجه رشد نامنظم سلولی چند توده تشکیل میشود. گواتر با عدم تغییر در عملکرد تیروئید، افزایش و کاهش این هورمون می‌تواند همراه باشد. بزرگ‌شدن این هورمون می‌تواند غده را فراتر از اندازه معمولی گسترش دهد و باعث برآمدگی قابل توجهی در گردن شود.
شایع‌ترین علل این بیماری، کمبود ید در رژیم غذایی است. گواتر به‌طور معمول خطرناک نیست و می‌تواند در صورت عدم سرطان تیروئید یک مشکل موقتی باشد. شناسایی علت این بیماری برای رد سرطان اهمیت بسزایی دارد. در این گفتار، این عارضه، روش درمان و علل اصلی آن به طور جامع مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بیماری گواتر چیست
گواتر یعنی وضعیتی که غده تیروئید در آن بزرگ میشود. تیروئید یک غده درون‌ریز کوچک به‌شکل پروانه است که در گردن و زیر سیب گلو (سیب آدم) قرار دارد. هورمون‌های تیروکسین و تری‌یدوتیرونین تولید می‌کند. این هورمون‌ها در متابولیسم، دمای بدن، خلق‌وخو، تحریک‌‌پذیری، ضربان قلب و هضم تأثیر دارند. در ادامه پاسخ به سوال بیماری گواتر چیست؟ باید گفت این عارضه می‌تواند با مقدار نامنظم هورمون تیروئید در بدن یعنی کم‌کاری، پرکاری و با سطح طبیعی مقدار این هورمون همراه باشد.
علائم بیماری گواتر
احتمال ابتلا به این بیماری در زن‌ها بیشتر از مردان است. از سن ۴۰ سالگی شیوع این بیماری بیشتر میشود. افرادی که مواردی ازجمله چاقی، سندرم متابولیک ( نشانگان سوخت‌وسازی)، مقاومت به انسولین، داشتن سابقه بیماری تیروئید در خانواده و قرارگرفتن سروگردن درمعرض تشعشعات دارند بیشتر درمعرض بیماری گواتر هستند.
از علائم اصلی این بیماری می‌توان به تورم در قاعده جلویی گردن، صدای خشن، سفتی در گلو، رگ‌های گردن متورم، سرفه‌کردن، مشکل در تنفس، خس‌خس سینه، عمل بلع سخت و سرگیجه زمانی که دست‌ها بالا گرفته میشود اشاره کرد. اگر گواتر سمی همراه با پرکاری تیروئید باشد علائمی ازجمله تعریق، حالت تهوع، اسهال، نبض سریع، لرزش دست، فشارخون بالا، افزایش اشتها، کاهش وزن، عصبی بودن، پوست خشک، ضعف عضلانی و احساس گرمای بیش از حد دارد.
گواتر همراه با کم‌کاری تیروئید دارای نشانه‌های پوست خشک، خستگی، افزایش وزن، یبوست، پریود نامنظم، افسردگی، کندشدن عملکرد ذهن، کم‌شدن کارایی جسمانی، ضربان کم قلب و احساس سرما است.
درمان بیماری گواتر
اگر گواتر هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند، پزشک ممکن است نظارت دقیق را برای نظارت هرگونه تغییر یا رشد در طول زمان توصیه کند. دارو برای عادی‌سازی سطوح غیرطبیعی هورمون تیروئید در کاهش اندازه می‌تواند مفید باشد. اغلب برای گواتری که علائم ایجاد می‌کند، جراحی توصیه میشود.
هنگامی که گواتر توسط گره غی رسرطانی تیروئید ایجاد میشود، روش جدیدی به نام فرسایش با فرکانس رادیویی (RFA) امکان دارد برای کوچک‌کردن گواتر و کاهش علائم مربوط به فشار، بدون نیاز به جراحی استفاده شود. با توجه به علت ایجاد این بیماری و میزان جدی بودن آن، پزشک درمان‌های متعددی را ارائه می‌دهد.
اگر گواتر کوچک باشد و آزاردهنده نباشد پزشک امکان دارد هیچ درمانی ارائه ندهد. تیروئید به‌عنوان یک غده مهم در بسیاری از جنبه‌های بدن تأثیر می‌گذارد. این بیماری قابل درمان است و گاهی خودبه‌خود درمان میشود.
در روش استفاده از دارو، گواتر با عوارض ناراحت‌کننده باعث تولید بیش از حد هورمون تیروئیدی میشود که به داروها پاسخ مثبت نمی‌دهد. همچنین ممکن است به‌اندازه کافی بزرگ باشد و باعث ایجاد مشکل بلع و تنفسی شود که به علت اندازه آن علائم سرطانی ایجاد کند در این صورت باید عمل جراحی انجام بگیرد.
اگر علت گواتر کم‌کاری تیروئید باشد پزشک امکان دارد لووتیروکسین (جایگزین این هورمون) تجویز کند. زمانی که دارو اثر می‌گذارد تیروئید به‌اندازه طبیعی خود برمی‌گردد. اگر پرکاری علت آن بود احتمالا متخصص داروهای دیگری تجویز می‌کند. درصورتی‌که بیماری به علت التهاب ایجاد شود پزشک ممکن است جهت درمان نسخه آسپرین یا کورتیکواستروئیدی به بیمار بدهد.
برای درمان پرکاری تیروئید از ید رادیواکتیو استفاده میشود. از این طریق ید به غده تیروئید می‌رود و سلول‌های این هورمون را می‌کشد که غده را کوچک کند. بعد از درمان با این روش احتمالا تا پایان عمر نیاز به درمان جایگزین این هورمون وجود خواهد داشت.
پزشک ممکن است با تشخیص بیماری از بیمار بخواهد تا به‌صورت دوره‌ای یا سونوگرافی آن را بررسی کند تا از بزرگ‌شدن آن مطمئن شود. گواتر به‌کندی رشد می‌کند و با بزرگ‌شدن و فشار در حنجره فرد باعث تغییر صدا و تنگی نفس میشود. در صورت هرکدام از علائم باید به متخصص مراجعه کرد. با دریافت نوبت از متخصص غدد کارشناسان می‌توانند بهترین برنامه درمانی سفارشی را ارائه دهند و به پیشگیری از بیماری کمک کنند.
روش تشخیص بیماری گواتر
پزشک با ارائه مراقبت‌های بهداشتی، آزمایش لازم، معاینه فیزیکی و علائم حساسیت وجود گواتر را تشخیص می‌دهد. متخصص با آزمایش خون، سطح هورمون تیروئید را اندازه‌گیری می‌کند. آزمایش آنتی‌بادی به‌دنبال پروتئین خاصی است که در برخی از اشکال گواتر تولید می‌شوند. آنتی‌بادی (پادتن) توسط گلبول سفید ساخته میشود و به دفاع در برابر مهاجمان مانند ویروس و عفونت بدن کمک می‌کنند.
سونوگرافی، امواج صوتی با فرکانس بالا را ازطریق بافت‌های بدن ارسال می‌کند، از این طریق پژواک‌ها ضبط می‌شوند و به فیلم و عکس تبدیل میشود. روش بیوپسی، برداشتن نمونه‌ای از سلول و بافت برای مطالعه آزمایشگاهی است.
تست اسکن تصویربرداری، اطلاعاتی دررابطه‌با اندازه و عملکرد تیروئید ارائه می‌دهد. در این آزمایش، مقدار کمی ماده رادیواکتیو به سیاهرگ تزریق میشود تا تصویر تیروئید روی صفحه‌نمایش کامپیوتر ایجاد شود. اگر گواتر خیلی بزرگ باشد سی‌تی‌اسکن برای اندازه گسترش بیماری به کار می‌رود.
چه عواملی باعث ایجاد بیماری گواتر می شود
گواتر واکنش تطبیقی سلول تیروئید به فرایندی است که تولید هورمون را مسدود می‌کند. این هورمون جهت تولید بهتر به ید نیاز دارد. اگر در رژیم غذایی ید کافی دریافت نشود تیروئید سلول بیشتری می‌سازد. بیماری هاشیموتو باعث التهاب این غده میشود.
گنادوتروپین (جفت انسان) هورمونی است که فرد در دوران بارداری تولید می‌کند و سبب رشد آن میشود. در بیشتر موارد، گواتر علت مشخصی ندارد. داروهای خاصی در برخی موارد می‌توانند سبب این عارضه شوند. داروی لیتیوم که در بیماری‌های روانی و شرایط پزشکی کاربرد دارد می‌تواند علت گواتر باشد.
جمع‌بندی
بیماری گواتر وضعیتی است که غده تیروئید از حالت طبیعی خود بزرگ‌تر میشود. این عارضه در هر سنی می‌تواند بروز پیدا کند. استفاده از میگو، سبزیجات غنی، شیر گاو، ماست و دیگر سخت‌پوستان جهت دریافت ید کافی منبع مناسبی هستند. در صورت پیشرفت، این بیماری هنگام درازکشیدن با تنفس سخت و احساس خفگی خود را نشان می‌دهد.
با افزایش میزان دریافت ید از این بیماری می‌توان پیشگیری کرد. حداقل نیاز تخمینی بزرگ‌سالان به ید ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم است. تأثیرهایی که غده تیروئید را مختل می‌کند به‌صورت گواتر خود را نشان می‌دهد. تیروئید اگر درمان نشود تأثیر منفی بر عملکرد و فرایندهای معمولی بدن می‌گذارد.