World ID چیست؟ پروتکل احراز هویت مبتنی بر اسکن عنبیه چگونه کار می‌کند؟

در عصری که تمایز میان انسان و ربات‌های هوش مصنوعی در فضای آنلاین اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است، World ID راهکاری نوآورانه برای این چالش ارائه می‌دهد. این پروتکل زیستی (بیومتریک) مبتنی بر اسکن عنبیه، توسط شرکت Tools for Humanity با همکاری سم آلتمن (هم‌بنیان‌گذار OpenAI) توسعه یافته و هدف آن، ایجاد هویت دیجیتال ایمن و مبتنی بر حفظ حریم خصوصی برای تأیید «انسان‌بودن» و یگانگی افراد است—بدون نیاز به اطلاعات شخصی همچون نام یا ایمیل.

تا ماه مه ۲۰۲۵، بیش از ۲۶ میلیون کاربر جهانی به این سیستم پیوسته‌اند. World ID با هدف مقابله با کلاه‌برداری، انتشار اطلاعات نادرست، جعل هویت و همچنین فراهم‌سازی بسترهایی برای طرح‌هایی نظیر درآمد پایه همگانی (UBI)، ورود ایمن به سرویس‌ها و دسترسی به خدمات دیجیتال طراحی شده است. اما این فناوری دقیقاً چگونه کار می‌کند و چه چالش‌هایی در مسیر آن قرار دارد؟

---

فناوری پشت پرده World ID

در قلب World ID دستگاهی کروی شکل به نام Orb قرار دارد؛ یک ابزار بیومتریک که با استفاده از سنسورهای چندطیفی و نور مادون قرمز، تصاویر بسیار دقیق و با وضوح بالا از عنبیه چشم و چهره کاربر را ظرف چند ثانیه ثبت می‌کند.

پردازش این داده‌ها مستقیماً روی خود دستگاه انجام می‌شود و خروجی آن IrisCode است: یک کد رمزنگاری‌شده، غیرقابل بازگشت، و منحصر‌به‌فرد که بر اساس الگوهای دقیق و یکتا در بافت عنبیه تولید می‌شود—حتی دوقلوهای یکسان نیز کدهای متفاوتی دارند. برخلاف تصاویر خام، IrisCode کاملاً انتزاعی و ناشناس است و قابل بازیابی یا مهندسی معکوس نیست. به‌طور پیش‌فرض، تصاویر اولیه پس از تولید IrisCode حذف می‌شوند، مگر اینکه کاربر برای بهبود الگوریتم‌ها اجازه ذخیره موقت آن‌ها را بدهد.

سپس این کد در برابر یک پایگاه‌داده جهانی مبتنی بر بلاک‌چین به نام World Chain بررسی می‌شود تا اطمینان حاصل شود که این فرد قبلاً ثبت نشده است. این بررسی «یک به همه» (One-to-N) بدون نیاز به اطلاعات شخصی و با استفاده از اثبات‌های دانش صفر (ZKPs) از طریق پروتکل متن‌باز Semaphore انجام می‌شود. این روش رمزنگاری تنها تأیید “انسان بودن” را به سرویس‌ها ارائه می‌دهد، نه هیچ داده حساسی را.

در صورت تأیید، کاربر یک World ID دریافت می‌کند که به‌صورت محلی روی دستگاه او—مانند اپلیکیشن World App—ذخیره می‌شود و به‌عنوان پاسپورت دیجیتال برای احراز هویت در پلتفرم‌هایی نظیر Reddit، Discord، Shopify و حتی Tinder به‌کار می‌رود.

---

امنیت و حریم خصوصی در طراحی World ID

حریم خصوصی ستون فقرات طراحی این پروتکل است. ZKPها از افشای اطلاعات بیومتریک جلوگیری می‌کنند، و سرویس‌ها فقط از «انسان بودن» کاربر مطمئن می‌شوند. کدهای عنبیه (IrisCodes) به‌صورت تکه‌تکه و رمزنگاری‌شده در سرورهای ایمن توزیع می‌شوند تا ریسک نشت اطلاعات به حداقل برسد.

ساختار غیرمتمرکز World Chain نیز از تمرکزگرایی و نقاط آسیب‌پذیر جلوگیری می‌کند. ماهیت متن‌باز این پروتکل، امکان بررسی و حسابرسی عمومی را فراهم می‌سازد که خود باعث افزایش اعتماد کاربران می‌شود. همچنین دستگاه Orb شامل فناوری تشخیص سن نیز هست تا از ثبت‌نام کاربران زیر ۱۸ سال جلوگیری کند و احراز هویت سنی در پلتفرم‌ها را امکان‌پذیر سازد. به‌روزرسانی‌های امنیتی مداوم و حسابرسی‌های مستقل نیز از دیگر تمهیدات امنیتی آن به‌شمار می‌روند.

---

کاربردها و مشوق‌ها

کاربردهای World ID گسترده است: از ورود بدون ربات به پلتفرم‌های اجتماعی و تراکنش‌های مالی ایمن گرفته تا تأیید سن در اپ‌هایی مانند Tinder. همچنین زیرساختی مناسب برای توزیع عادلانه درآمد پایه جهانی (UBI) فراهم می‌کند—رؤیایی که سم آلتمن در دنیای پساهوش‌مصنوعی دنبال می‌کند.

برای جذب کاربران، پس از ثبت‌نام و اسکن، توکن‌های رمزنگاری‌شده WLD به افراد اهدا می‌شود که ارزش آن‌ها بین ۴۰ تا ۶۰ دلار (بسته به نرخ بازار) متغیر است. این مدل مشوق، عامل اصلی رشد سریع شبکه بوده است. همچنین امکان اتصال با مدارکی نظیر پاسپورت نیز فراهم شده، بدون آن‌که حریم خصوصی خدشه‌دار شود.

در حال حاضر، حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ مرکز تأیید هویت فعال هستند که یکی از مراکز شاخص آن در یونیون اسکوئر سان‌فرانسیسکو در ماه مه ۲۰۲۵ افتتاح شد. برنامه توسعه جهانی نیز شامل عرضه ۷۵۰۰ Orb جدید تا پایان سال است.

---

چالش‌ها و نگرانی‌ها

البته این پروژه جاه‌طلبانه بی‌چالش نیست. منتقدانی مانند ادوارد اسنودن هشدار داده‌اند که در صورت سوءاستفاده دولت‌ها یا شرکت‌ها، استفاده از اطلاعات بیومتریک ممکن است منجر به نظارت گسترده شود، چرا که عنبیه غیرقابل تغییر است. حتی با رمزنگاری قوی، درز اطلاعات می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری داشته باشد.

از سوی دیگر، برخی ناظران مدل مشوق مالی را زیر سؤال برده‌اند؛ به‌ویژه در مناطق محروم، که ممکن است باعث سوءاستفاده از اقشار آسیب‌پذیر شود. همین‌طور، برخی کشورها مانند کنیا و اسپانیا به دلایل مربوط به حریم خصوصی، این سیستم را ممنوع کرده‌اند. این مسائل نیازمند شفاف‌سازی، اطلاع‌رسانی عمومی و امنیت فنی بسیار بالا هستند.

---

آینده World ID

با بیش از ۱۲.۵ میلیون کاربر تأییدشده و روند رشد فزاینده، World ID اکنون با نسخه‌های ساده‌تر دستگاه مانند Orb Mini در حال گسترش دسترسی است. ظرفیت بالقوه آن برای تحول در هویت دیجیتال، اعتماد آنلاین، سیستم‌های مالی و حکمرانی دیجیتال بسیار گسترده است.

اما موفقیت آن، وابسته به عبور از چالش‌های حقوقی، حفظ حریم خصوصی، اعتمادسازی و اثبات قابل اتکایی سیستم در مقیاس جهانی خواهد بود.

World ID در تلاش است «انسان بودن» را به کلید طلایی اینترنت ایمن‌تر و عادلانه‌تر در عصر هوش مصنوعی تبدیل کند.