خورشید، در طول فاز حداکثر خورشیدی خود در سال 2024، بیش از ۵۰ شراره خورشیدی از کلاس X – قدرتمندترین دسته از شراره‌های خورشیدی – منتشر کرد. این انفجارهای شدید انرژی، که قادر به مختل کردن ماهواره‌ها و ارتباطات روی زمین هستند، سالی بسیار فعال را برای پدیده‌های خورشیدی رقم زدند.
طبق گزارش‌ها، این شراره‌ها از نظر بزرگی و تأثیر متفاوت بودند و قوی‌ترین آنها در ۳ اکتبر با شدت X9.0 اندازه‌گیری شد. در زیر شمارش معکوس ده شراره خورشیدی قابل توجه ثبت شده در سال جاری آمده است.
شراره خورشیدی چیست؟
شراره خورشیدی (Solar flare) به زبان ساده، انفجاری ناگهانی و شدید انرژی در اتمسفر خورشید است که به صورت تابش الکترومغناطیسی (مانند نور، اشعه ایکس و اشعه گاما) آزاد می‌شود. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که انرژی مغناطیسی ذخیره شده در اطراف لکه‌های خورشیدی (مناطقی با میدان مغناطیسی قوی‌تر) به طور ناگهانی آزاد شود.
برای درک بهتر، این موارد را در نظر بگیرید:
- انفجاری عظیم: شراره‌های خورشیدی مانند انفجارهای بزرگ در سطح خورشید هستند که می‌توانند انرژی بسیار زیادی را در مدت زمان کوتاهی آزاد کنند. این انرژی معادل میلیون‌ها بمب هیدروژنی است.
- تابش الکترومغناطیسی: این انفجارها به شکل تابش الکترومغناطیسی در فضا منتشر می‌شوند که شامل طیف وسیعی از امواج از جمله نور مرئی، اشعه ماوراء بنفش، اشعه ایکس و اشعه گاما است.
- ارتباط با لکه‌های خورشیدی: شراره‌های خورشیدی معمولاً در مناطقی از خورشید که لکه‌های خورشیدی وجود دارند، رخ می‌دهند. لکه‌های خورشیدی مناطقی با میدان مغناطیسی قوی‌تر و دمای پایین‌تر نسبت به سطح اطراف خود هستند.
- تأثیر بر زمین: شراره‌های خورشیدی می‌توانند تأثیرات مختلفی بر زمین داشته باشند، از جمله ایجاد شفق‌های قطبی زیبا، اختلال در ارتباطات رادیویی و ماهواره‌ای، و حتی آسیب به شبکه‌های برق.
چه چیزی باعث شراره خورشیدی می‌شود؟
همانطور که گفته شد، شراره‌های خورشیدی ناشی از آزاد شدن ناگهانی انرژی مغناطیسی ذخیره شده در اتمسفر خورشید هستند. این انرژی در خطوط میدان مغناطیسی پیچیده و درهم‌تنیده در اطراف لکه‌های خورشیدی ذخیره می‌شود. هنگامی که این خطوط مغناطیسی به طور ناگهانی تغییر شکل می‌دهند یا به اصطلاح “اتصال مجدد مغناطیسی” رخ می‌دهد، مقدار زیادی انرژی به صورت شراره خورشیدی آزاد می‌شود.
انواع شراره‌های خورشیدی
شراره‌های خورشیدی بر اساس شدت اشعه ایکس منتشر شده، دسته‌بندی می‌شوند:
- کلاس A: ضعیف‌ترین نوع شراره‌ها.
- کلاس B: شراره‌های ضعیف‌تر از کلاس C.
- کلاس C: شراره‌های با شدت متوسط.
- کلاس M: شراره‌های قوی‌تر از کلاس C.
- کلاس X: قوی‌ترین نوع شراره‌ها.
هر کلاس ۱۰ برابر قوی‌تر از کلاس قبلی است. به عنوان مثال، یک شراره کلاس X10 ده برابر قوی‌تر از یک شراره کلاس X1 است.
تأثیرات شراره‌های خورشیدی بر زمین
- شفق‌های قطبی: یکی از زیباترین تأثیرات شراره‌های خورشیدی، ایجاد شفق‌های قطبی (Aurora) در نزدیکی قطب‌های شمال و جنوب زمین است. ذرات باردار خورشیدی که توسط شراره‌ها به فضا پرتاب می‌شوند، با میدان مغناطیسی زمین برخورد کرده و باعث ایجاد این پدیده نوری زیبا می‌شوند.
- اختلال در ارتباطات رادیویی: شراره‌های خورشیدی می‌توانند باعث اختلال در ارتباطات رادیویی در زمین شوند، به خصوص در فرکانس‌های بالا.
- اختلال در سیستم‌های ماهواره‌ای: این پدیده می‌تواند به ماهواره‌ها آسیب برساند یا عملکرد آنها را مختل کند.
- اختلال در شبکه‌های برق: شراره‌های بسیار قوی می‌توانند جریان‌های الکتریکی زیادی را در شبکه‌های برق القا کنند که می‌تواند منجر به قطعی برق گسترده شود.
- تأثیر بر سیستم‌های ناوبری: سیستم‌های ناوبری مانند GPS نیز می‌توانند تحت تأثیر شراره‌های خورشیدی قرار بگیرند.
لیست 10 شراره خورشیدی برتر سال 2024
9 فوریه – X3.38
یک شراره خورشیدی با رتبه X3.38 در نزدیکی لبه جنوب غربی خورشید مشاهده شد. به گفته محققان، شدت کامل آن ممکن است به دلیل موقعیتش پنهان مانده باشد. این شراره “موج تاجی” را به نمایش گذاشت و مواد خورشیدی به طور واضح در سطح خورشید جابجا شدند.
22 فوریه – X6.37
این شراره، در حالی که شدت چشمگیر X6.37 را ثبت کرد، فاقد پرتاب جرم تاجی (CME) به سمت زمین بود و تأثیر محدودی فراتر از انتشار شدید اشعه ایکس خود داشت. داده‌های ناسا علیرغم تأثیر حداقلی آن، بر اهمیت علمی آن تأکید کرد.
6 مه – X4.52
یک فوران از ناحیه فعال AR 13663 در نیمکره شمالی در اوایل ماه مه رخ داد. این شراره که توسط رصدخانه پویایی خورشیدی ناسا ثبت شده است، CMEهایی به سمت زمین تولید نکرد، اگرچه وضعیت فعال خورشید را در این دوره برجسته کرد.
10 مه – X3.98
این شراره خورشیدی از ناحیه فعال AR 13664، یک CME قوی به سمت زمین تولید کرد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که این بخشی از یک سری رویدادها بود که باعث یک طوفان ژئومغناطیسی G5 شد و منجر به شفق‌های گسترده‌ای شد که در عرض‌های جغرافیایی غیرمعمول پایین قابل مشاهده بودند.
11 مه – X5.89
یک فوران دیگر از AR 13664 فقط یک روز بعد رخ داد. این شراره، بخشی از یک زنجیره CME، به فعالیت شدید ژئومغناطیسی ثبت شده در این دوره کمک کرد. موقعیت آن در لبه خورشیدی تأثیر مستقیم آن بر زمین را کاهش داد.
14 مه – X8.79
یک شراره محدود از AR 13664 انتشار قوی اشعه ایکس را بدون فوران بزرگ تولید کرد. علیرغم اندازه فیزیکی آن، شدت آن در بین بالاترین‌های سال قرار گرفت، همانطور که توسط مشاهدات ESA و ناسا تأیید شده است.
15 مه – X3.48
آخرین شراره کلاس X از AR 13664 در طول چرخش آن در ۱۵ مه ثبت شد. مشاهدات نشان داد که شدت آن تا حدی پنهان بود زیرا ناحیه فعال از دید زمین خارج می‌شد. گزارش‌های ESA به فعالیت مداوم از این منطقه حتی زمانی که دیگر از زمین قابل مشاهده نبود، اشاره کرد.
14 سپتامبر – X4.54
یک CME قوی که به سمت لبه شرقی خورشید هدایت می‌شد، این شراره را همراهی می‌کرد. ناظران اشباع پیکسل در تصاویر را مشاهده کردند، که یک اتفاق رایج در شراره‌های پرانرژی با این بزرگی است.
1 اکتبر – X7.10
این شراره از ناحیه فعال AR 13842 سرچشمه گرفت. علیرغم اندازه آن، طوفان‌های ژئومغناطیسی قابل توجهی تولید نکرد. کارشناسان مشاهده کردند که شراره‌های کوچکتر از این ناحیه فعال بعداً به شفق‌های قوی دیده شده در سراسر جهان کمک کردند.
3 اکتبر – X9.0
بزرگترین شراره خورشیدی سال 2024 و یکی از قوی‌ترین‌ها در سال‌های اخیر، با شدت X9.0 ثبت شد. طبق داده‌های رصدخانه خورشیدی و هلیوسفریک، انرژی‌ای نه برابر آستانه کلاس X آزاد کرد و جایگاه خود را به عنوان یک رویداد برجسته از چرخه خورشیدی ۲۵ تثبیت کرد.
فعالیت خورشید همچنان به دقت تحت نظر است زیرا حداکثر خورشیدی تا سال ۲۰۲۵ ادامه دارد.
اهمیت مطالعه شراره‌های خورشیدی
مطالعه شراره‌های خورشیدی به ما کمک می‌کند تا:
- پیش‌بینی فعالیت‌های خورشیدی: با درک بهتر مکانیسم شراره‌ها، می‌توانیم فعالیت‌های خورشیدی را بهتر پیش‌بینی کنیم و برای تأثیرات احتمالی آنها آماده باشیم.
- حفاظت از فناوری‌ها: با شناخت تأثیرات شراره‌ها بر فناوری‌ها، می‌توانیم از آنها در برابر این پدیده محافظت کنیم.
- درک بهتر خورشید: مطالعه شراره‌ها به ما در درک بهتر ساختار و رفتار خورشید کمک می‌کند.
جمع بندی
در نهایت، شراره‌های خورشیدی پدیده‌ای طبیعی و قدرتمند در خورشید هستند که می‌توانند تأثیرات مختلفی بر زمین داشته باشند. مطالعه و درک این پدیده برای حفاظت از فناوری‌ها و آمادگی در برابر تأثیرات احتمالی آن بسیار مهم است.
