باستان‌شناسان یک پناهگاه سنگی در دره‌ی زرافشان تاجیکستان کشف کرده‌اند که بیش از 130 هزار سال پیش توسط چندین گونه انسان، از جمله نئاندرتال‌ها، دنیسووان‌ها و انسان خردمند، اشغال شده بود. این مکان که به نام سویی هاوزاک شناخته می‌شود و در امتداد رودخانه زرافشان در گذرگاه کوهستانی آسیای داخلی (IAMC) قرار دارد، بینش جدیدی در مورد الگوهای مهاجرت انسان‌های باستان ارائه می‌دهد.
محققان معتقدند که IAMC ممکن است تعامل بین این گروه‌ها را تسهیل کرده باشد و سرنخ‌هایی در مورد نحوه زندگی و احتمالاً همزیستی آن‌ها در آسیای مرکزی ارائه دهد.
تیمی به رهبری دکتر یوسی زایدنر، استاد ارشد در مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه عبری اورشلیم، اخیراً این مکان را حفاری کردند. شواهدی از مشاغل مختلف انسانی، از جمله ابزارهای سنگی و استخوان‌های حیوانات مربوط به ۱۵۰،۰۰۰ تا ۲۰،۰۰۰ سال پیش، یافت شد. زایدنر خاطرنشان کرد که IAMC آسیای مرکزی می‌تواند به عنوان یک مسیر مهاجرت طبیعی عمل کرده باشد و به جمعیت‌های مختلف انسانی اجازه داده است تا با هم برخورد کنند. او در یک بیانیه مطبوعاتی گفت: “این کشف برای درک حضور انسان باستان در آسیای مرکزی و نحوه تعامل گونه‌های مختلف انسان در اینجا بسیار مهم است.”
آثار باستانی از سویی هاوزاک، از جمله تیغه‌های سنگی، تراشه‌های سنگ، سنگ چخماق‌های ساخته شده و نشانه‌های استفاده از آتش، نشان‌دهنده استفاده مکرر از این پناهگاه توسط گروه‌های مختلف انسانی است. این یافته اهمیت آسیای مرکزی را در مسیرهای مهاجرت باستان برجسته می‌کند، و رودخانه زرافشان احتمالاً به عنوان مسیری برای انسان‌های اولیه در هنگام پراکندگی در سراسر قاره‌ها عمل کرده است.
علاوه بر اهمیت پیش‌از‌تاریخ آن، دره‌ی زرافشان بعدها به یک مسیر کلیدی در جاده ابریشم تبدیل شد که تمدن‌های دوری مانند چین و روم را به هم متصل می‌کرد. محققان انتظار دارند مطالعات بیشتر در سویی هاوزاک، بینش‌های بیشتری در مورد پیامدهای گسترده‌تر این منطقه در مهاجرت انسان‌های باستان و تعاملات بین‌فرهنگی ارائه دهد و هدف آن‌ها افزایش درک تاریخ و تکامل انسان در دوران پارینه سنگی میانی است.
